به گزارش مشرق، سال ۹۷ برای صنعت نفت سالی پر از فراز و نشیب بود. اگر بخواهیم دقیقاً بگوییم سال ۹۷ برای موتور محرک اقتصاد چگونه گذشت باید گفت تحریم های اعمال شده از سوی امریکا و خروج از برجام رشته‌های مدیران صنعت نفت ایران را پنبه کرد. هرچند که روزهای خوبی نیز در صنعت نفت به چشم می خورد مانند روزهایی که شاهد افتتاح مگا پروژه هایی همچون فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس و یا فازهای گازی پارس جنوبی بودیم.

بیشتر بخوانید:

شکستن رکورد تاریخی مصرف بنزین در ایران

روایتی از دوئل با غول‌های نفتی در پارس جنوبی

اما در مجموع شرایط صنعت نفت در سال ۹۷ شرایط خوبی نبود. در مورد علت این موضوع می توان ساعتها بحث و گفت‌وگو کرد اما به طور اجمال باید گفت دلیل اینکه صنعت نفت ایران در سال ۹۷ نتوانست سال درخشانی را پشت سر بگذارد دو معلول دو علت اصلی است. اول مسئولانی که به اروپایی و آمریکایی دل بسته بودند و دیگری همان اروپا و آمریکایی که ایران را تحریم کردند.

با نگاهی به اتفاقات مهمی که در صنعت نفت ایران رخ داد می توان گفت مهمترین این اتفاقات را خروج آمریکا از برجام، خروج شرکت های نفتی خارجی و پر سر و صداترین آنها یعنی توتال از ایران، بلاتکلیفی فاز ۱۱ پارس جنوبی، کاهش تولید و صادرات نفت خام ایران، بالا رفتن مصرف بنزین در داخل کشور دانست.

*خروج آمریکا از برجام

اردیبهشت سال ۹۷ در روزهایی که صنعت نفت ایران مشغول برگزاری بزرگترین همایش سالانه خود یعنی نمایشگاه بین المللی صنعت نفت ایران بود آمریکا به یکباره از برجام خارج شد.

خروج آمریکا از برجام تاثیرات منفی بر صنعت نفت ایران گذاشت هرچند که مسئولان ارشد صنعت نفت ایران همواره اعلام می کردند خروج امریکا از برجام موجب خروج شرکت های اروپایی که با آنها تفاهم نامه و قرارداد نیز امضا شده بود نمی‌شود.

خروج آمریکا از برجام موجبات ناراحتی مسئولانی را فراهم کرده بود زیرا عملاً خودشان هم نمی دانستند چه آینده ای برای صنعت نفت ایران متصور است. زیرا به جز آمریکا و اروپا هیچ گزینه‌ای برای توسعه صنعت نفت ایران متصور نبودند.

علی کاردر در همان روزهای برپایی نمایشگاه در جمع خبرنگاران گفته بود با خروج آمریکا از برجام عملاً صنعت نفت ایران متوقف نخواهد شد و برای ادامه توسعه صنعت نفت ایران روش های دیگری وجود دارد اما در طول یک سال گذشته عملاً هیچ اقدام جدی برای توسعه میادین نفتی و گازی ایران به خصوص میادین مشترک انجام نشد و صرفاً به افتتاح پروژه‌های باقیمانده از گذشته اکتفا شد.

*خروج اروپایی‌ها از ایران

با خروج آمریکا از برجام رفته رفته اروپایی‌ها نیز از ایران خارج شدند. خروج آمریکا از برجام با فرمان دونالد ترامپ و آغاز دور جدیدی از گمانه‌زنی‌ها در کشورهای مختلف درباره ادامه حیات برجام بدون آمریکا و با تکیه بر توان کشورهای اروپایی موجب شد تا شرایط برای توسعه صنعت نفت ایران که پایه آن بر حضور اروپایی ها بود سخت تر شود.

در روزهای ابتدایی خروج آمریکا از برجام میگل آریاس کانیته کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا برای دیدار با برخی از مسئولان انرژی ایران از جمله وزیر نفت، نیرو و رئیس سازمان انرژی اتمی به تهران سفر کرد.

علت حضور این مقام ارشد اتحادیه اروپا در ایران برطرف کردن مشکلات پیش روی برجام پس از خروج آمریکا از این معاهده اعلام شد. وی اعلام کرده بود: روند کلی اتحادیه اروپا به این ترتیب نیست که اگر آمریکایی ها تحریم ها را تشدید کردند ایران را ترک کنیم و رسماً اعلام کرد با توجه به خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و تدوین و اعمال تحریم های جدید، اتحادیه اروپا تا حدی که بتواند مشکلات مربوط به نقل وانتقالات مالی ایران را حل می کند و این گونه نیست که با تنگ تر شدن حلقه تحریم ها ایران را رها کنیم.

وی با اشاره به اینکه مسئله انتقال پول ایران تنها مربوط به نقل و انتقالات بین بانکی نیست، افزود: این رویه جوانب دیگری نیز دارد اما در تلاشیم تا با ارائه راه حل هایی به شرکت های اروپایی مطرح کنیم که بازار ایران برای سرمایه گذاری ایمن است.

با جود گفته‌های کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا، با اعلام تصمیم «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا درباره خروج از برجام و تصمیم او مبنی بر تحریم شرکت‌های اروپایی که با شرکت‌های ایرانی همکاری می‌کنند، شرکت‌های بزرگی چون توتال، انی، زیمنس، ایرباس، آلیانتس، ساگا، دنیلی و مرسک تصمیم گرفتند از ایران خارج شوند.

۱۰ روز پس از اعلام تصمیم رئیس‌جمهوری آمریکا درباره خروج از برجام، کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا اعلام کرد این اتحادیه برای محافظت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران قرار است مقررات بازدارنده را به اجرا درآورد. اما گفته‌های وی بر خلاف خبرهایی بود که درباره خروج برخی از شرکت‌های بزرگ و چندملیتی اروپایی از ایران به گوش می‌رسید.

شرکت نفت و گاز فرانسوی توتال با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده است که با توجه به خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در صورتی که مورد معافیت قرار نگیرد، مجبور است از پروژه توسعه میدان گازی پارس جنوبی خارج شود.

پویانه مدیرعامل شرکت توتال فرانسه رسماً اعلام کرد در حال حاضر بدون اعمال معافیت‌های تحریمی از سوی آمریکا سرمایه‌گذاری در ایران سخت شده است و توتال نمی‌تواند خطر از دست دادن دسترسی به سیستم‌های بانکی آمریکا را بپذیرد.

شرکت فولاد ایتالیایی دنیلی، کار برای یافتن پوشش مالی سفارش‌های ایران به‌ارزش ۱.۵ میلیارد یورو یا معادل ۱.۸ میلیارد دلار را متوقف کرده است.

شرکتی نروژی ساگا که در حوزه انرژی خورشیدی فعال است و در اکتبر ۲۰۱۷ قراردادی به‌ارزش ۲.۵ میلیارد یورو برای ارائه خدمات انرژی خورشیدی به‌مدت پنج سال با شرکت «توسعه‌دهندگان انرژی امین» امضاء کرده است نیز بعد از اعلام تصمیم ترامپ درباره برجام از خروج این شرکت از ایران خبر داده است.

شرکت نفتی ایتالیایی انی نیز تصمیم گرفته توافق خود را با ایران درباره مطالعه میدان‌های نفتی و گازی لغو کند.

علاوه بر این شرکت دانمارکی مرسک Maersk به عنوان بزرگ‌ترین شرکت کشتیرانی جهان روز پنجشنبه ۲۷ اردیبهشت اعلام کرد که کلیه فعالیت‌های تجاری خود با ایران را متوقف خواهد کرد. به‌گفته محمدحسین داجمر، مدیرعامل اسبق کشتی‌رانی شرکت‌های بزرگی مانند مرسک و مرسی به سبب اینکه بازار بزرگی در آمریکا دارند، نگران هستند که مشمول تحریم‌های آمریکا شوند.

همچنین شرکت چندملیتی خدمات مالی آلیانتس، که دفتر مرکزی آن، در شهر مونیخ، آلمان قرار دارد، تصمیم گرفته از ایران خارج شود.

*خروج توتال از فاز ۱۱ و بلاتکلیفی در این فاز

یکی از شرکت هایی که برای حضورش در ایران برنامه های مفصل چیده شده بود اما با خروج آمریکا به راحتی ایران را ترک کرد شرکت توتال فرانسه بود.

توتال که توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی را برای دومین بار در اختیار داشت با خروج آمریکا و اعمال تحریم های نفتی ایران را ترک کرد.

بیژن زنگنه وزیر نفت با تایید خروج توتال از ایران گفت: شرکت CNPC چین رسماً جایگزین توتال شده برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی شده، اما عملاً شروع به کار نکرده است.

وی همچنین اعلام کرد باید با شرکت چینی CNPC مذاکره شود تا مشخص شود فعالیت عملیاتی و اجرایی را از چه زمانی آغاز می کند.

نکته ای که باید به آن اشاره شود این است که زنگنه پیشتر یعنی ۴ ماه قبل نیز این موضوع را اعلام کرده بود و همه کارشناسان و صاحبنظران می دانستند که توتال از ایران خارج شده و شرکت چینی جایگزین آن شده است اما سوال اینجا است که چرا با گذشت ۴ ماه و حتی بیشتر مسئولان وزارت نفت به چینی ها اعلام نکرده اند باید هرچه زودتر کار توسعه این فاز مرزی را آغاز کنند؟

زمانی که وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران بعد از سال‌ها معطلی در سال ۹۵ قرارداد توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی را برای دومین بار به کنسرسیومی به رهبری شرکت توتال فرانسه داد کارشناسان و منتقدین اعلام کردند بد عهدی توتال در گذشته این احتمال را جدی‌تر خواهد کرد که این شرکت با بازگشت تحریم‌ها عطای این پروژه را به لقایش ببخشد و دوباره ایران را ترک کند. اما مسئولان وزارت و شرکت ملی نفت ایران نسبت به این انتقادات بی توجه بودند تا اینکه همه حتی موافقین امضای این قرارداد با توتال مشاهده کردند که با بازگشت تحریم ها و یا بهتر است بگوییم زمانی که هنوز تحریمی اعمال نشده بود این شرکت فرانسوی ایران را بدون کوچکترین توبیخی ترک کرد و گفت نمی تواند در این پروژه شرکت کند.

* تاریخ تکرار می‌شود؟

محمد امین قاسمی یکی از کارشناسان صنعت نفت با اشاره به تاریخچه حضور توتال در فاز ۱۱ گفت: شرکت ملی نفت ایران و شرکت توتال در سال ۱۳۷۹ برای توسعه بخش بالادستی فاز ۱۱ پارس جنوبی به توافق رسیدند و تفاهم‌نامه‌ای به امضا رساندند. اما عملاً اقدام خاصی از طرف این شرکت فرانسوی صورت نگرفت و در نهایت توتال فرانسه که به دنبال خروج از این پروژه بود با ارائه رقمی بسیار بالا برای توسعه این فاز، ایران را در شرایطی قرار داد که نتواند پس از حدود ۸ سال معطل ماندن فاز ۱۱، این قرارداد را با شرکت فرانسوی به امضا برساند.

وی ادامه داد: شرکت ملی نفت ایران در آن زمان با پیشنهاد حدود ۱۰ تا ۱۱ میلیارد دلاری فرانسوی‌ها مخالفت کرد و به این ترتیب شرکت توتال از این پروژه کنار گذاشته شد و چینی‌ها گزینه جایگزین برای توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی شدند.

قاسمی خاطرنشان کرد: این طرح در سال ۱۳۸۸ نیز با هزینه ۴ میلیارد دلاری به شرکت سی.ان.پی.سی واگذار شد و بعد از گذشت چهار سال از امضای قرارداد توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با این شرکت چینی، به‌دلیل اینکه چینی‌ها هیچ اقدام مؤثری برای توسعه این فاز انجام نداده بودند، طی یک توافق دوجانبه قرارداد توسعه این فاز با چینی‌ها فسخ شد.

این کارشناس صنعت نفت تصریح کرد: در سال ۱۳۹۷ نیز تنها یک هفته بعد از اعلام خروج آمریکا از برجام توسط ترامپ، شرکت فرانسوی توتال با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که چنانچه این شرکت نتواند از آمریکا معافیت تحریمی دریافت کند، از پروژه توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی کناره‌گیری می‌کند و توتال برای بار دوم از این پروژه خارج شد و شاهد هستیم که دوباره مسئولان وزارت نفت که آن دوره نیز در راس کار بودند این پروژه را به چینی ها سپردند و هم اکنون نیز از چینی‌ها مطالبه‌ای صورت نمی‌گیرد که این فاز را اجرایی کنند.

این کارشناس صنعت نفت خاطرنشان کرد: ظاهراً برای بازنشستگانی که در وزارت نفت کار می کنند و یا کسانی که تنها چند سال به بازنشستگی آنها باقی نمانده است فرقی نمی کند که فاز ۱۱ اجرایی شود یا نشود و ظاهراً دلیل تلاش برای انعقاد قرارداد با توتال نیز فقط به دلیل آن بود که وزیر نفت بگوید در دوران من اروپایی‌ها به ایران بازگشتند که متاسفانه دیده شد راهی که وزیر نفت می رفت ما را به سرمنزل مقصود نمی رساند.

*کاهش تولید و صادرات نفت ایران

همانطور که گفته شد با اعمال تحریم های نفتی از سوی آمریکا تولید نفت ایران نیز کاهش و به دنبالش صادرات نفت نیز کاهش یافت.

صادرات نفت ایران که تا پیش از تحریم ها حدود ۲.۵ میلیون بشکه در روز بود به گفته رسانه های بین المللی در مقاطعی به ۷۰۰ هزار بشکه در روز رسید.

نکته حائز اهمیت در این است که آمریکا ۸ کشور بزرگ مشتری نفت ایران را از تحریم های نفتی معاف کرد اما از این میان فقط کشور های آسیایی خریدار نفت ایران بودند و به قول زنگنه اروپایی هایی که در این فهرست قراردارند جواب تماس های وزارت نفت را نیز نمی دهند.

این موضوع موجب شد تا درآمد های نفتی ایران کاهش یابد هرچند که مسئولان صنعت نفت ایران معتقدند پول فروش نفت ایران به طور کامل دریافت می شود.

* از سر گیری عرضه منظم نفت در بورس

اما یکی از اتفاقات امیدوارکننده در صنعت نفت راه اندازی بورس نفت به عنوان راهکاری برای مقابله با تحریم های فروش نفت است. هرچند که در مدت کوتاهی که از عرضه نفت در بورس می‌گذرد هنوز انتظارات را محقق نکرده است اما راه اندازی بورس نفت می تواند در بلند مدت به نفع صنعت نفت ایران تمام شود.

برخی از مسئولان معتقدند راه اندازی بورس نفت موجب شد تا بازارهای جدیدی مقابل نفت ایران باز شود و حتی شرکتهای کوچک خارجی نیز بتوانند برای خرید نفت از ایران از طریق بورس پیش قدم شوند. در حال حاضر هفته ای یک بار نفت خام و هفته ای یک بار میعانات گازی در بورس نفت عرضه می شود که براساس تصویب مجلس شورای اسلامی عرضه نفت خام در بورس در سال ۹۸ نیز ادامه خواهد داشت.

*افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس

در کنار اتفاقات سخت، در ۳۶۵ روز سال ۹۷ اتفاقات خوبی نیز در صنعت نفت ایران رخ داد که از جمله آنها می‌توان به افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس که ایران را از واردات بنزین بی‌نیاز کرد و موجبات خودکفایی ایران در تولید بنزین را فراهم آورد، اشاره کرد.

پالایشگاه ستاره خلیج فارس که بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی جهان به شمار می‌رود روزانه ۳۶۰ هزار بشکه میعانات گازی مصرف می‌کند تا بتواند ۳۶ میلیون لیتر بنزین با استاندارد یورو ۴ تولید و عرضه کند.

خوشبختانه در سال گذشته این پالایشگاه به طور کامل به بهره برداری رسید و این موضوع موجب شد تا آمریکا برای بار مجدد به فکر تحریم بنزینی ایران نیفتد. هرچند که مصرف بنزین در کشور به دلیل نبود برنامه های کنترلی روند فزاینده داشت.

*تذکر به دولت و وزارت نفت برای کنترل مصرف بنزین

از دیگر موضوعات مهمی که در سال ۹۷ رخ داد تذکر مقام معظم رهبری به هیات دولت و وزارت نفت در خصوص افزایش مصرف بنزین بود.

مصرف بنزین که در تابستان به حدود ۱۰۰ میلیون لیتر در روز رسید موجب شد تا کار شناسان از وضعیت مصرف بنزین در کشور نگران شوند به همین دلیل پشنهادهایی از قبیل اصلاح قیمت و یا احیای مجدد کارت سوخت مطرح شد.

در یکی دو ماه گذشته شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی اقدام به نام نویسی از کسانی که کارت سوخت نداشتند کرد که با این کار گمانه زنی ها برای احیای کارت سوخت در سال ۹۸ شدت گرفت. هرچند که تا کنون نمایندگان مجلس و دولت اعلام کرده اند برنامه ای برای سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین ندارند. اماکارشناسان اعلام می‌کنند می توان کارت سوخت را حتی بدون اعمال سهمیه بندی و یا افزایش نرخ بنزین احیا کرد.

*افتتاح ۴ فاز گازی پارس جنوبی

این گزارش حاکی است از دیگر اتفاقات مهمی که در روزهای پایانی سال ۹۷ رخ موضوع افتتاح ۴ فاز گازی پارس جنوبی بود که با همت متخصصان و صنعتگران داخلی به بهره برداری رسید و موجب شد ایران در تولید روزانه گاز از قطر جلو بیافتد.

فاز های ۱۳، ۲۲، ۲۳ و ۲۴ پارس جنوبی که در اسفند ماه سال گذشته به بهره برداری رسیدند در واقع نشان داد که در شرایط تحریم هم می توان فعالیت های صنعت نفت را پیش برد. اما با این شرط که مسئولان صنعت نفت بخواهند به توان داخل توجه کنند. اگر این توجه به صنعت گران داخلی رخ نمی داد و همانند فاز ۱۱ منتظر حضور خارجی ها برای افتتاح این فازها بودیم قطعاً نمی توانستیم شاهد بهره برداری از این فازها باشیم.

در پایان باید تاکید کرد در سال ۹۷ هر جا به تولیدات داخلی و توان متخصصان داخلی صنعت نفت تکیه کردیم توانستیم صنعت نفت را به پیش بریم و هرجا که منتشر حضور خارجی ها بودیم صنعت نفت متوقف بود که این می تواند معیار خوبی برای توسعه صنعت نفت در سال ۹۸ باشد.